Cho vay tiêu dùng: xu hướng phát triển tất yếu ( phần 2)

Vay tiêu dùng là một hình thức cho vay rất phổ biến trên thế giới. Tại Việt Nam, dù chỉ mới phát triển mạnh mẽ trong một vài năm gần đây, nhưng vẫn cho thấy tiềm năng của nó trong tương lai là rất lớn.

Lãi suất cao, tại sao vay tiêu dùng vẫn phát triển?

Đối tượng khách hàng của các khoản vay tiêu dùng là cá nhân. Quy mô vay tiêu dùng thường nhỏ (phù hợp với giá cả của hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng), kỳ hạn khoản vay thường là ngắn hạn và trung hạn. Phần lớn các khoản vay tiêu dùng được cung cấp dưới hình thức cho vay trả góp và không có tài sản đảm bảo. Thêm vào đó, các công ty tài chính không có chức năng huy động vốn từ dân cư như ngân hàng.

Đối tượng khách hàng của các khoản vay tiêu dùng thường là người dân khó hoặc không vay được từ các ngân hàng thương mại.

Các đặc điểm này tác động đến quá trình hình thành và chi phí hình thành khoản vay, từ đó, làm cho lãi suất cho vay tiêu dùng thường cao hơn so với lãi suất cho vay thương mại. Chi phí cho một đơn vị dư nợ vay tiêu dùng có thể cao hơn chi phí cho một đơn vị vốn cho vay thương mại 2 đến 5 lần. Rủi ro tín dụng của các khoản vay tiêu dùng cũng cao hơn cho vay thương mại, làm cho chi phí bù rủi ro có thể cao hơn khoảng 7 đến 10 lần (Kết quả nghiên cứu các hoạt động cho vay tiêu dùng trên thị trường Mỹ của Paul F.Smith trong giai đoạn 1949 – 1959).

Trong khi đó, doanh thu thu được từ khoản cho vay tiêu dùng thường nhỏ hơn và bấp bênh hơn so với doanh thu thu được từ khoản cho vay thương mại. Đối với các công ty tài chính cho vay tiêu dùng chi phí cho các khoản cho vay tiêu dùng còn cao hơn của các NHTM, bởi chi phí đầu vào lớn hơn và đôi khi cũng có thể bao hàm cả chi phí cho các dịch vụ khác như phí chuyển khoản qua ngân hàng, phí bảo hiểm…

Thống kê về lãi suất cho vay tiêu dùng của công ty tài chính tại các nước trên thế giới cho thấy mức lãi suất có thể cao vài chục phần trăm/ năm, thậm chí vài trăm phần trăm/ năm, như các khoản vay có dư nợ nhỏ, ngắn hạn (payday loan) được cung cấp ở thị trường Anh với mức lãi suất lên tới 500%/năm. Mặt khác, mức lãi suất cho vay tiêu dùng có sự chênh lệch lớn giữa các sản phẩm khác nhau và các khách hàng khác nhau phụ thuộc vào tính chất của sản phẩm cũng như mức độ rủi ro của từng khách hàng.

Mức lãi suất cho vay tiêu dùng cao, hiện vẫn là một vấn đề gây ra nhiều lo ngại đối với hoạt động cho vay tiêu dùng, song không thể cản trở sự phát triển tất yếu của loại hình sản phẩm tài chính này, bởi những lợi ích mang lại, đó là đáp ứng được những nhu cầu tiêu dùng cá nhân trước khi có thu nhập có thể mang lại, giúp các đối tượng có thu nhập thấp tiếp cận với các dịch vụ tài chính được luật pháp bảo vệ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Thêm vào đó, chính phủ các nước hiện nay đang nỗ lực để có thể quản lý hoạt động cho vay tiêu dùng với hai mục tiêu chính là bảo vệ người đi vay và đồng thời thúc đẩy thị trường cho vay tiêu dùng phát triển lành mạnh, cung cấp các sản phẩm phù hợp với nhu cầu của khách hàng. Minh bạch hóa các điều kiện tín dụng, đặc biệt là lãi suất, là giải pháp quan trọng để bảo vệ người đi vay khỏi các sai sót và sự bất công bằng trong việc tính toán lãi vay, đồng thời giúp người đi vay có thể so sánh giữa các khoản vay và đưa ra quyết định hợp lý trên cơ sở có đầy đủ thông tin.

Đồng thời, các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý hoạt động cho vay tiêu dùng cũng đang nỗ lực để tạo ra các kênh hỗ trợ cần thiết, đảm bảo để người đi vay có thể tiếp cận được các cơ quan thanh tra, giám sát khi có khiếu nại về khoản vay. Thực hiện giám sát chặt chẽ đối với các tổ chức cho vay các sản phẩm tín dụng có rủi ro cao, đảm bảo các công ty cho vay tiêu dùng phải có mô hình kinh doanh phù hợp và bền vững, nghiêm cấm các hành vi không công bằng hay lừa đảo, chống rửa tiền và kinh doanh trái phép.

Câu chuyện vay tiêu dùng tại Việt Nam

Từ năm 2007 đến nay, hoạt động cho vay tiêu dùng đã có sự phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam. Tính đến cuối năm 2013, tổng dư nợ cho vay tiêu dùng trong hệ thống các tổ chức tín dụng Việt Nam đạt khoảng 188.000 tỷ đồng, tăng 12% so với cuối năm 2012 và chiếm 5,4% trong tổng dư nợ của toàn hệ thống, tương đương khoảng 5,2% GDP, và 7% tổng giá trị tiêu dùng cuối cùng. Mặc dù chưa có thông kê đầy đủ, song năm 2014 hoạt động cho vay tiêu dùng được đánh giá là phát triển mạnh hơn so với năm 2013 từ các NHTM, nhất là từ công ty tài chính tiêu dùng.

Điều đó đã góp phần không nhỏ vào việc hạn chế tín dụng đen và mở ra cơ hội cho nhiều người dân tiếp cận được dịch vụ ngân hàng. Với xu thế hiện nay cho thấy thị trường cho vay tiêu dùng ở Việt Nam sẽ phát triển là một xu hướng tất yếu, sự phát triển này không chỉ mở rộng về quy mô dư nợ cho vay, mà tính chất phức tạp của thị trường cũng sẽ tăng lên cùng với sự xuất hiện của các sản phẩm mới như các khoản cho vay theo lương (payday loans), hoạt động cho vay đồng cấp (peer to peer loans) hiện đã được phát triển ở rất nhiều nước.

Do vậy, để thúc đẩy sự phát triển thị trường này theo kịp sự phát triển của thị trường thế giới một cách lành mạnh, bền vững, trước hết cần một khuôn khổ pháp lý qui định về hoạt động cho vay tiêu dùng đảm bảo sự hài hòa giữa các chức năng bảo vệ người tiêu dùng và điều tiết các tổ chức tín dụng theo thông lệ quốc tế và phù hợp với thực tế Việt Nam, đi đôi với việc nâng cao tính năng động, trách nhiệm và minh bạch trong hoạt động cho vay tiêu dùng của các TCTD, tạo ra nhiều sản phẩm phù hợp với nhu cầu, thu nhập của người dân Việt Nam.